Erbil
Irak'ın Erbil kentinde tarihi kale yakınındaki tespih çarşısında satıcılar, binbir zahmet ve emekle ürettikleri ve kentin sembollerinden biri haline gelen tespihlerin ekonomik kriz nedeniyle eskisi gibi alıcı bulamadığından yakınıyor.
Seyar tezgahlara dizili, satıcıların boyunlarına asılı ya da ellerinde tuttukları renk renk ve desen desen el yapımı tespihler, kentin tarihi tespih çarşısını hem kent sakinleri hem de yerli ve yabancı turistler için uğrak bir yer haline getiriyor.
Tespih satıcıları, maaş ödemelerinde yaşanan gecikme ve kesintiler nedeniyle yaşanan durgunluğun, bölge halkının simgelerinden olan tespih satışlarını da olumsuz etkilediğini belirtiyor.
Turistlerin ilgisini cezbediyor
Birçok Erbillli, tespih pazarı, kentin cadde ve sokaklarında, seyar tezgahlarda ya da ellerine doladıkları yerlere kadar uzanan tespihlerle dolaşarak ekmek paralarını kazanmaya çalışıyor.
Tespih pazarının en kalabalık olduğu öğle saatlerinde ise erkek popülasyonun ağırlıkta olduğu, yerli ve yabancı turistlerin de ilgi ve merakla pazarda dolaştıkları görülüyor.
Yan yana sıralı, çoğunlukla zemine serili seyar tezgahların ardında oturan tespih satıcılarına ek olarak, tespih ustalarının radyolarından gelen müziğin eşliğinde ellerinde makas ve iplerle el emeği tespihleri sahiplerine hazırlayışına da şahitlik ediliyor.
Menengiç tespihleri tercih ediliyor
Desen, renk ve boylarına göre değişen gözalıcı tespihler keyif, stres atmak ya da zikir amaçlı kullanıldığı gibi kente gelenlerin hatıra ya da hediye olarak satın aldığı ürünler arasında da yer alıyor.
Son zamanlarda özellikle genç kuşak bu tespih tanelerini bileklik ve kolye olarak da tasarlayıp aksesuar olarak takıyor.
Erbillilerin vazgeçilmez aksesuarlarından olan tespihlerin ise çoğunlukla "kızwan" olarak bilinen menengiçten yapılanları tercih ediliyor.
Süleymaniye dağlarında yetişen kızwan ağaçlarından elde edilen bu özel tespih taneleri, hünerli ustaların ellerinden geçerek görsel zenginlik içerisinde tespih pazarında görücüye çıkıyor.
Tespih zevki, şehirden şehire değişiyor
30 yıldır ekmeğini tespih ustası olarak kazandığını belirten Haşim Sait, çocuklarına aktardığı bilgi ve becerisine rağmen tespih pazarında tezgahının ardında çalışmaya devam ediyor.
Sait, 1991 yılında bir akrabasının yanında bu işe çırak olarak başladığını ve daha sonra yavaş yavaş bu zanaatı öğrenip ustalaştığını söyleyerek, şunları kaydetti:
"30 yıldır ekmeğimi bu işten kazanıyorum. Bu folklorik, bize özgü ve güzel bir zanaattır. Özellikle Erbil'de çok seviliyor. Erbillilerin vazgeçilmez aksesuarı tespihtir, bu tespihin de kızwan (menengiç) olanıdır. İnsanlar kızwana çok ilgi duyuyor ve kullanıyor. Kızwandan yapılan 12 tür tespih var. Bunlar renk, desen ve işlenme noktasında birbirinden ayrılıyor ve şehirden şehire göre de değişiyor. Erbillilerin ilgi duyduğu desen ve renkler farklı, Süleymaniye ve Kerküklülerin ilgili duyduğu desen ve renk farklı."
Bazı tespihlerin değeri, ustasına göre değişiyor
Bazı tespihlerde tanelerin çok ufak, bazılarının ise çok iri olduğunu söyleyen Sait, nakış ve renklerin de buna göre değişkenlik gösterdiğini aktardı.
Sait, tespih fiyatlarının ölçü ve nakışlarına göre farklılaştığını vurgulayarak, bin dolardan on dolara kadar fiyat aralığı olduğunu ve her bir tespihin ustaların elinden işlenerek pazara çıkması nedeniyle bazı tespihlerin değerinin de onu yapan ustaya bağlı olduğuna dikkati çekti.
Kimi ustaların hünerli, kimisinin de daha basit iş yaptığını kaydeden Sait, "Artık yaş ilerleyince bu işi hızlı ve iyi yapamaz oluyorsun. Ben de çocuklarıma kıyasla daha yavaş yapıyorum." ifadesini kullandı.
Sait, pazarda sadece menengiç ağacından yapılan tespihler bulunmadığını, farklı ağaç ve taş türlerinden yapılan tespihlerin de yer aldığını hatırlatarak, tespih meraklıları için her türlü tespihin satıldığını ama ağırlıklı olarak kızwan türünün tercih edildiğini dile getirdi.
Maaş ödemelerinde yaşanan gecikme ve kesintiler tespih pazarını da etkiledi
Irak Kürt Bölgesel Yönetimi (IKBY) ile Irak merkezi yönetimi arasındaki bütçe anlaşmazlığı nedeniyle, bölge halkı maaş ödemelerinde aylar süren gecikme ve kesintilere maruz kalıyor.
Bu durum, halkın geçim ve gündelik yaşamını etkilerken, piyasanın durgunluğu tarihi tespih çarşısındaki tespih satıcıları ve ustaların da kazançlarına olumsuz yansıyor.
"Eskiden el işi tespihler daha pahalıydı. Şimdi fabrikasyon olan, seri üretilen tespihler arttığı için fiyatların ortalaması da düştü." diyen Sait, son iki yıldır tespih pazarında satışların çok kötü olduğunu belirtti.
Sait, yeni tip koronavirüs (Kovid-19) salgınının etkisi ve maaşların ödenmemesi nedeniyle piyasalarda yaşanan durgunluğun tespih pazarını da olumsuz etkilediğine işaret ederek, "Eğer insanlar maaşlarını alabilirlerse pazara gelip alış veriş yaparlar. Allah'tan umut ediyorum, iyi olur, iyiye gider." ifadelerini kullandı.
21 yıldır tespihçilik yapan Abdulkerim Resul de tespih pazarının ekonomik krizden olumsuz etkilendiğini anlatarak, "Pazar haraketli olursa günde yüz tane satabiliriz. Ama pazar şu an çok durgun. Haftada bir tane bile tespih satamadığım günler oluyor." diye konuştu.
Alım gücü zayıf olduğu için alışverişin de az olduğunu kaydeden Resul, piyasaların yaşadığı durgunluğun birçok kişiyi olumsuz etkilediğini ve tespih pazarının eski canlılığı ile bugünkü arasında çok fark olduğunu belirtti.
