Erbil
Irak'ın Erbil kentinde tarihi kale yakınındaki tesbih çarşısında satıcılar, binbir zahmet ve emekle ürettikleri ve kentin sembollerinden biri haline gelen tesbihlerin ekonomik kriz nedeniyle eskisi gibi alıcı bulamadığından yakınıyor.
Seyar tezgahlara dizili, satıcıların boyunlarına asılı ya da ellerinde tuttukları renk renk ve desen desen el yapımı tesbihler, kentin tarihi tesbih çarşısını hem kent sakinleri hem de yerli ve yabancı turistler için uğrak bir yer haline getiriyor.
Tesbih satıcıları, maaş ödemelerinde yaşanan gecikme ve kesintiler nedeniyle yaşanan durgunluğun, bölge halkının simgelerinden olan tesbih satışlarını da olumsuz etkilediğini belirtiyor.
Turistlerin ilgisini cezbediyor
Birçok Erbillli, tesbih pazarı, kentin cadde ve sokaklarında, seyar tezgahlarda ya da ellerine doladıkları yerlere kadar uzanan tesbihlerle dolaşarak ekmek paralarını kazanmaya çalışıyor.
Tesbih pazarının en kalabalık olduğu öğle saatlerinde ise erkek popülasyonun ağırlıkta olduğu, yerli ve yabancı turistlerin de ilgi ve merakla pazarda dolaştıkları görülüyor.
Yan yana sıralı, çoğunlukla zemine serili seyar tezgahların ardında oturan tesbih satıcılarına ek olarak, tesbih ustalarının radyolarından gelen müziğin eşliğinde ellerinde makas ve iplerle el emeği tesbihleri sahiplerine hazırlayışına da şahitlik ediliyor.
Menengiç tesbihleri tercih ediliyor
Desen, renk ve boylarına göre değişen gözalıcı tesbihler keyif, stres atmak ya da zikir amaçlı kullanıldığı gibi kente gelenlerin hatıra ya da hediye olarak satın aldığı ürünler arasında da yer alıyor.
Son zamanlarda özellikle genç kuşak bu tesbih tanelerini bileklik ve kolye olarak da tasarlayıp aksesuar olarak takıyor.
Erbillilerin vazgeçilmez aksesuarlarından olan tesbihlerin ise çoğunlukla "kızwan" olarak bilinen menengiçten yapılanları tercih ediliyor.
Süleymaniye dağlarında yetişen kızwan ağaçlarından elde edilen bu özel tesbih taneleri, hünerli ustaların ellerinden geçerek görsel zenginlik içerisinde tesbih pazarında görücüye çıkıyor.
Tesbih zevki, şehirden şehire değişiyor
30 yıldır ekmeğini tesbih ustası olarak kazandığını belirten Haşim Sait, çocuklarına aktardığı bilgi ve becerisine rağmen tesbih pazarında tezgahının ardında çalışmaya devam ediyor.
Sait, 1991 yılında bir akrabasının yanında bu işe çırak olarak başladığını ve daha sonra yavaş yavaş bu zanaatı öğrenip ustalaştığını söyleyerek, şunları kaydetti:
"30 yıldır ekmeğimi bu işten kazanıyorum. Bu folklorik, bize özgü ve güzel bir zanaattır. Özellikle Erbil'de çok seviliyor. Erbillilerin vazgeçilmez aksesuarı tesbihtir, bu tesbihin de kızwan (menengiç) olanıdır. İnsanlar kızwana çok ilgi duyuyor ve kullanıyor. Kızwandan yapılan 12 tür tesbih var. Bunlar renk, desen ve işlenme noktasında birbirinden ayrılıyor ve şehirden şehire göre de değişiyor. Erbillilerin ilgi duyduğu desen ve renkler farklı, Süleymaniye ve Kerküklülerin ilgili duyduğu desen ve renk farklı."
Bazı tesbihlerin değeri, ustasına göre değişiyor
Bazı tesbihlerde tanelerin çok ufak, bazılarının ise çok iri olduğunu söyleyen Sait, nakış ve renklerin de buna göre değişkenlik gösterdiğini aktardı.
Sait, tesbih fiyatlarının ölçü ve nakışlarına göre farklılaştığını vurgulayarak, bin dolardan on dolara kadar fiyat aralığı olduğunu ve her bir tesbihin ustaların elinden işlenerek pazara çıkması nedeniyle bazı tesbihlerin değerinin de onu yapan ustaya bağlı olduğuna dikkati çekti.
Kimi ustaların hünerli, kimisinin de daha basit iş yaptığını kaydeden Sait, "Artık yaş ilerleyince bu işi hızlı ve iyi yapamaz oluyorsun. Ben de çocuklarıma kıyasla daha yavaş yapıyorum." ifadesini kullandı.
Sait, pazarda sadece menengiç ağacından yapılan tesbihler bulunmadığını, farklı ağaç ve taş türlerinden yapılan tesbihlerin de yer aldığını hatırlatarak, tesbih meraklıları için her türlü tesbihin satıldığını ama ağırlıklı olarak kızwan türünün tercih edildiğini dile getirdi.
Maaş ödemelerinde yaşanan gecikme ve kesintiler tesbih pazarını da etkiledi
Irak Kürt Bölgesel Yönetimi (IKBY) ile Irak merkezi yönetimi arasındaki bütçe anlaşmazlığı nedeniyle, bölge halkı maaş ödemelerinde aylar süren gecikme ve kesintilere maruz kalıyor.
Bu durum, halkın geçim ve gündelik yaşamını etkilerken, piyasanın durgunluğu tarihi tesbih çarşısındaki tesbih satıcıları ve ustaların da kazançlarına olumsuz yansıyor.
"Eskiden el işi tesbihler daha pahalıydı. Şimdi fabrikasyon olan, seri üretilen tesbihler arttığı için fiyatların ortalaması da düştü." diyen Sait, son iki yıldır tesbih pazarında satışların çok kötü olduğunu belirtti.
Sait, yeni tip koronavirüs (Kovid-19) salgınının etkisi ve maaşların ödenmemesi nedeniyle piyasalarda yaşanan durgunluğun tesbih pazarını da olumsuz etkilediğine işaret ederek, "Eğer insanlar maaşlarını alabilirlerse pazara gelip alış veriş yaparlar. Allah'tan umut ediyorum, iyi olur, iyiye gider." ifadelerini kullandı.
21 yıldır tesbihçilik yapan Abdulkerim Resul de tesbih pazarının ekonomik krizden olumsuz etkilendiğini anlatarak, "Pazar haraketli olursa günde yüz tane satabiliriz. Ama pazar şu an çok durgun. Haftada bir tane bile tesbih satamadığım günler oluyor." diye konuştu.
Alım gücü zayıf olduğu için alışverişin de az olduğunu kaydeden Resul, piyasaların yaşadığı durgunluğun birçok kişiyi olumsuz etkilediğini ve tesbih pazarının eski canlılığı ile bugünkü arasında çok fark olduğunu belirtti.
